top of page

Historia Kościoła

Kościół  Trójcy Przenajświętszej

w Zawierciu-Skarżycach

 

Nowsze dzieje Skarżyc i kościoła opisuje literatura historyczna

Biskup krakowski Iwo Odrowąż osadzając Kanoników Regularnych NMP w powstającym w 1221r klasztorze w Mstowie, oddał im

w posiadanie wieś Żyrkowice. Król Władysław Łokietek w 1327 r.

 w dniu Oczyszczenia NMP dokonał zamiany z ojcem Janem prepozytem klasztoru w Mstowie za część Włodowic będących własnością klasztoru Kanoników, dał im wsie: Skarżyce i Morsko

z Komornikami (L. B. II 216 III 158). Z późniejszych opisów dowiadujemy się, że wieś w połowie XV w. miała 7 zagrodników 

z rolą, na których ciążył obowiązek oddawania po 1 fertonie,

2 koguty i 20 jaj rocznie. Wszyscy posiadający rolę płacili biskupowi krakowskiemu dziesięcinę snopową i konopną, zaś folwarczni dawali dziesięcinę roczną, przemienni w jednym roku biskupowi krakowskiemu, a w następnym klasztorowi we Mstowie.

Skarżyce od niepamiętnych czasów należały do parafii kromołowskiej. Przy wieży obronnej w Skarżycach istniała kaplica,

w której kapelanem był zakonnik mstowski ojciec Bartłomiej, wspomagający proboszcza kromołowskiego, a w szczególności

w okresie świąt i uroczystości odpustowych, obchodzonych

w kościele p.w. św. Mikołaja w Kromołowie.W połowie XVI w. Seweryn Bonar (kasztelan i bankier królewski, starosta rabsztyński

i właściciel Ogrodzieńca przejął w drodze kupna Kromołów od dziedzica Stanisława Kromołowskiego (1524). Po jego śmierci (1549) majątkiem nieletnich synów: Jakuba Fryderyka i Seweryna zarządzała wdowa Jadwiga Bonarowa z d. Kościelecka. Kasztelanowa wraz z dziećmi przeszła na kalwinizm, a kościół kromołowski przekazała na zbór kalwiński ( 1552-­97).Oskarżali kasztelanową J. Bonarową, że wprowadziła herezje i sprofanowała kościół w Kromołowie.

Właściciel Skarżyc Wojciech Giebułtowski herbu "Lis", obserwując jak Bonarowie zakorzeniają kalwinizm w kościele kromołowskim

(w okresie ponad 40 lat) i głoszoną herezją zwalczają Trójcę Przenajświętszą, postanowił wybudować kościół dla katolików ku czci Trójcy Przenajświętszej. Kościół bowiem ufundowany został

w 1583r przez Dziedzica Skarżyc Mikołaja Brzeskiego. W budowie kościoła wykorzystano istniejącą w Skarżycach od XII w. wieżę obronną i przy niej kaplicę z XIV w. Rozbudowany kościół konsekrowano w 1598 r.

Do czasu wybudowania kościoła w Skarżycach wierni kościołowi katolickiemu z Kromołowa chodzili do kaplicy katolickiej

w Skarżycach istniejącej na wzgórzu od XII w.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sekretarz królewski Wojciech Giebułtowski właściciel Skarżyc, w 1610 r. rozbudował kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej (od południa dobudował trzy kaplice). Początkowo był to kościół filialny parafii kromołowskiej .

O Wojciechu Giebułtowskim wiemy, że w 1599 r. był sekretarzem królewskim, w czasie panowania Henryka Walezjusza posłował do Anglii, a za Zygmunta I1I Wazy do cesarza Rudolfa. Umarł w 1623 r.

i został pochowany w kościele p.w. Św. Trójcy w Krakowie. Jego siostra Jadwiga Wojkowska, zm. w 1643 r. ma pomnik w Kroczycach.

Jak podaje Jan Długosz (1410), krewny właściciela Koziegłów, niejaki Krystyn z Koziegłów,słynny wojownik Władysława Jagiełły, który za zasługi wojenne 

w 1424 r. otrzymał od króla Dupice, Żyrkowice i inne wsie (przeniesione na własność wg prawa niemieckiego, (średzkiego),wraz z przyrodnimi braćmi wziął w działach w 1434 r. zamek Bąkowiec , Lgotę Wielką i Małą, Siemięrzyce (Siamoszyce) i Przyłubsko (w parafii Kroczyce) oraz Giebułtów w miechowskim.w parafii Książ Wielki. Od nazwy miejscowości Giebułtowa późniejszy kasztelan sandomierski Krystyn z Koziegłów przyjął nazwisko Giebułtowski. Z tego rodu wywodzi się również Stanisław Giebułtowski, ojciec Wojciecha, który usiadł we wsi Lgota (par. Kroczyce). Za młodu walczył on

z Turkami na Węgrzech, potem wrócił do Lgoty,

ożenił się Z Anną Korycińską herbu "Topór", z którą miał czterech synów i pięć córek. Zmarł mając 80 lat 20 czerwca 1599, został pochowany przez synów w kościele

w Kroczycach.
Pod koniec XVI w. po śmierci ostatniego właściciela Kromołowa Seweryna Bonara (juniora) w 1592 r. rozpoczęło się powolne wygasanie kalwinizmu. Miasto odziedziczyła Zofia Firlejowa

(wdowa po słynnym Janie Firleju ostatnia z rodu Bonarów), która przekazała miasto wraz z prawem kolatora do kościoła najstarszemu synowi Mikołajowi Firlejowi. Spadkobierca po odnowieniu świątyni przywraca kościół katolikom (1594).

Nową parafię w Skarżycach p.w.Tójcy Przenajświętszej erygował ks. bp. Krakowski Piotr Tylicki 10 czerwca 1616 r. wydzielając ją

z parafii p.w. św. Mikołaja w Kromołowie. Do powstałej parafii przyłączono wsie: Morsko, Dupice i Żerkowice. Drugiej konsekracji kościoła w Skarżycach dokonał ks. bp. Sufragan krakowski Mikołaj Oborski w 1678r. Wybudowano kościół murowany z miejscowego kamienia jurajskiego, orientowany, wczesno­barokowy, beczkowato sklepiony, wyrażający w swej architekturze zewnętrznej i wewnętrznej symbolikę przyjętego patrona. Bardzo charakterystyczne i wymowne są trzy okrągłe kaplice (od południa) symbolizujące, że Bóg jest jeden w trzech Osobach równych w istocie i Majestacie. Obrazuje to również plan sytuacyjny kościoła.

 

 

 

 

 

 

 

 


 

Na zewnątrz widoczne trzy okrągłe kaplice rotundy ,zdobione są pilastrami i barokowymi facjatkami. Nad środkową (największą,

w której znajduje się prezbiterium i ołtarz główny) dominuje wieżyczka opatrzona kilkoma okienkami, na niej hełm zakończony wysokim sztymbrem, na szczycie którego promienieje z żelaza ozdoba w kształcie monstrancji, oparta na koronie. Sąsiednie dwie wieżyczki zdobią korony i krzyże. Od frontu (zachodu) kościoła znajduje się wyniosła wieża z podwójnym dachem, zakończona zwykłą wieżyczką (kiedyś kryta gontem obecnie blachą miedzianą). Wysoko na wierzy z trzech stron znajdują się po dwa okna. Niżej z dwóch stron widoczne są otwory strzelnicze. Wieże z okrągłymi kaplicami łączą mury

z kamienia jurajskiego za którymi wewnątrz znajduje się nawa kościoła.

Od strony północnej muru zamykającego nawę, znajdują się dwie dobudówki. W wyższej jest wejście na chór, w niższej znajduje się zakrystia. Od południa w dobudówce znajdowała się kruchta boczna z tablicami nagrobkowymi. W czasie remontów prowadzonych przez ks. Henryka Wysowskiego ( 1971­-80) dobudówkę rozebrano,

a tablice nagrobkowe umieszczono na zewnętrznym ogrodzeniu okalającym kościół. Wnętrze kościoła przedstawia się niezwykle interesująco. Miejsce połączenia nawy z prezbiterium, tworzy obszerną półokrągłą absydę, zaś po obu jej stronach znajdują się równolegle dwie półokrągłe, absydalne, sklepione kaplice. Trzy obok siebie będące absydy, są symbolem Trójcy Św. Nawa kościelna ma zaledwie 15 stóp szerokości, dwa jej boczne skrzydła ledwie mają po 4 stopy szerokości, (trudno je nazwać nawami). Arkada dzieli wyższe prezbiterium od nawy. Na niej widnieje napis A.D. 1788. Ściany zdobią bliźniacze pilastry.

 

 

 


 




 

Chór barokowo wygięty, pod nim obszerna sklepiona kruchta główna, pod wieżą krużganek

i wejście do kościoła. Po stronie lewej piękna barokowa ambona.

 

Ołtarz główny w stylu klasycystycznym, wykonany z drzewa bogato złocony. Zdobią go dwie kolumny i 2 pilastry. Na szczycie attyka, po jej stronach dwa wazony. W ołtarzu obraz Trójcy Przenajświętszej (XVII w.)

Bardzo oryginalny, przedstawiający Boga Ojca i Syna Bożego, wyżej unosi się głębia symbolizująca Ducha św. W środku znajduje się glob z mapą Polski. U stóp Trójcy św. klęczą bez infuł i modlą się o zmartwychwstanie

i pomyślność Ojczyzny biskupi: św. Wojciech i Stanisław (przed nimi Piotrowin - symbolika). Na konsolach stoją figury św. Ap. Piotra

i Pawła. Tabernakulum późnobarokowe cyborium zdobią

4 korynckie kolumienki.

Na antypedium ołtarza znajduje się przepięknie wyrzeźbiona Ostatnia wieczerza Pańska.Portatyl konsekrował w I900 r. kielecki biskup ks. Tomasz Kuliński i umieścił w nim relikwie św. Cyrjaka i Agnieszki PM. Wyższe prezbiterium z dwoma niższymi (bocznymi) półokrągło sklepionymi kaplicami łączą absydy (sklepienie łukowate zamykające prezbiterium) tworzące niezwykły układ powiązanych ze sobą trzech kaplic, które symbolizują Trójcę Świętą. Do bocznych kaplic prowadzą delikatne arkady, a w nich nisze. W jednej po stronie lewej znajduje się figura Pana Jezusa, a w drugiej po stronie prawej umieszczona jest zabytkowa, kamienna , wczesnobarokowa chrzcielnica, którą okrywa drewniana, pięknie rzeźbiona kopulasta pokrywa. Wewnątrz mieści się naczynie na wodę świeconą.

 

Po lewej stronie znajduje się boczna kaplica ze starym ołtarzem późnorenesansowym a w nim obraz Bożego Narodzenia i Pokłonu Pasterzy (XVII w.).Wysoko obraz św. Franciszka. Z tej kaplicy jest wejście do niskiej beczkowato sklepionej zakrystii, oświetlonej bliźniaczymi okienkami

i drzwiami wyjściowymi na cmentarz kościelny.Po stronie prawej znajduje się kaplica boczna późnorenesansowa, a w ołtarzu obraz św. Jana Chrzciciela (XVIIw.) w otoczeniu uczonych faryzeuszów,

u stóp św. Jana księgi. Żołnierze gotowi, by św. męża poprowadzić do kaźni. Wysoko obraz NMP. Na ołtarzu wysoki krzyż dębowy

z Agnusem. Na podstawie umieszczono chustę św. Weroniki.

 

 

W nawie kościelnej na uwagę zasługują murowane, w kształcie sarkofagów dwa ołtarze boczne w stylu klasycystycznym. Po lewej stronie w ołtarzu jest obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, jest to kopia starożytnego, cudownego obrazu zw. Salus popali Romani, co znaczy Ocalenie ludu rzymskiego, który znajduje się w rzymskiej bazylice Matki Bożej Większej, pierwszej świątyni na Zachodzie poświęconej Matce Chrystusa. Obraz nazywany również NMP. Śnieżną z Dzieciątkiem. Obraz zdobią korony.

 

 

Ksiądz Arcybiskup Metropolita Częstochowski Stanisław Nowak

z racji stylu sztuki i znaczenia historycznego, a przede wszystkim

z powodu czci religijnej, jakiej doznaje Cudowny Obraz Matki Bożej Skarżyckiej, dekretem z 15 sierpnia 1999 r. ustanowił kościół parafialny Trójcy Przenajświętszej w Zawierciu- Skarżycach Sanktuarium Najświętszej Marii Panny Skarżyckiej.

 

Doroczna uroczystość ku czci NMP Skarżyckiej obchodzona jest 5 sierpnia każdego roku. Pierwszej uroczystości w dniu
5 sierpnia 2000 r. przewodniczył ks. Bp prof. Antoni Długosz.

 

 

W nawie po stronie prawej znajduje się ołtarz,

a w nim obraz św. Floriana w pancerzu i pełnym uniformie dowódcy, zalewającego ogień. W górze św. Michał Arch. W dniu 7 czerwca 1998 r. parafia przeżywała 400-lecie pierwszej konsekracji kaplicy

- kościoła w Skarżycach (1598).

 

Wśród pamiątek na uwagę zasługuje:

Święty Florian jest patronem parafii, jak również strażaków. Każdego roku w pierwszą niedzielę maja odbywa się uroczystość ku czci św. Floriana.

 

 

Monstrancja ozdobiona promieniami, gronami winogrona i koroną na szczycie z napisem: Monstratorium Eccl.Paroch. in Skarżyce comparatum 1681 cura et sumptu R. Stanislai Th.Żaboklicki notarii Apost. pro tunc plebani, co oznacza "Monstrancje Kościoła Parafialnego w Skarżycach, troską i kosztem R. Stanisława Żaboklickiego notariusza Apostolskiego wtedy jako proboszcza. Kielich z napisem Ten kielich nakładem ks. J. Rudzkiego, plebana skarżyckiego przerobiony i pozłocony roku 1777. Puszka z XVII w.

w koszulce srebrnej. Ornaty z XVII i XVIII w. posiadają bogatą symbolikę. Na przedzie wąż miedziany na puszczy. Symbole PJ. i M. Bolesnej. Z drugiej strony kielich z N. Sakramentem. Narzędzia Męki Pańskiej i krzyż, u stóp jego liść figowy. Na szczycie obłok łask Bożych.Dzwonnica spaliła się w 1883 r., a w niej stopiły się dzwony. Na jednym dzwonie jest napis: Zwoliński w Warszawie

s. Florianus.Combustio A.D. 1883. Carnpana haec A.D. 1884 sumptibus parochianorum paraeciae skarżyce laborantium in fabrica Zawiercie constructa.Oznacza to: Dzwon ten w 1884 r. zbudowany wydatkami parafian parafii w Skarżycach pracujących

w fabryce w Zawierciu. Po wielu latach niewoli, wojen i braku środków, kościół w Skarżycach wymagał wielkich remontów. Renowacji i konserwacji kościoła rozpoczął ks. Alfons Niderman (1935 - 1971). Jego staraniem wykonano remont wieży i pokryto dach blachą. Odnowy swiątyni i czyszczenia jej z naleciałości wieków podjął i doprowadził do końca ks. Henryk Wysowski (1971

-80) wg koncepcji inż. arch. Stanisława Pośpieszalskiego. Kontynuacje prowadził również ks. .Józef Duda (1980 -82). Następny proboszcz ks.Wiktor Tamzik (1982-88) wybudował plebanię (zakończono prace w 1983 r.), ustawił wokół kościoła drogę krzyżową, kaplice Miłosierdzia Bożego i dzwonnicę. Za jego dusz pasterzowania zaadaptowano pomieszczenia gospodarcze do celów regionalnego ośrodka oazowego. Odbyło się to przy współudziale ks. prał. Piotra Miklasińskiego (proboszcza par. św. Ap. Piotra i Pawła w Zawierciu). Proboszcz ks. kan. Mirosław Sikora (1988- 98) wymienił instalację elektryczną i radiofoniczną w kościele (1989), umeblował zakrystię (1991) i sprawił do kościoła nowe dębowe ławki, a wewnętrzne ściany kościoła i zakrystii obudował boazerią. Odkrycia obrazu Matki Bożej Skarżyckiej w ołtarzu głównym pod obrazem Trójcy Przenajświętszej, dokonał proboszcz ks. Mirosław Sikora w 1997 r. Jego staraniem w tym samym roku obraz został odnowiony w Częstochowie. Renowacji dokonała Grażyna Łazarowicz- historyk sztuki. Powierzchnia obrazu dodatkowo została pokryta srebrną sukienką. Na zakończenie swojego proboszczowania ks. kan. Mirosław Sikora 7 czerwca 1998 r. zorganizował wielką uroczystość jubileuszu 400-lecia pierwszej konsekracji kaplicy - kościoła w Skarżycach z udziałem Metropolity Częstochowskiego Abp. Stanisława Nowaka. Z tej okazji zamieszczono tablicę na murze kościoła upamiętniającą to wydarzenie. W tym dniu obchodzono również jubileusz 25-lecia święceń kapłańskich ówczesnego proboszcza ks. kan. Mirosława Sikory. Obecny proboszcz ks. Stanisław Wybański (od 1998) - kustosz tej swiątyni podjął prace swoich poprzedników. Zbudował ołtarz polowy przy kościele z kopią Cudownego Obrazu Matki Bożej Skarżyckiej namalowany przez kapłana Jana Dylańskiego. Ołtarz wybudował parafianin Jan Moszczowski. Uroczystości poświęcenia tego ołtarza i obrazu dokonał ks. Abp Stanisław Nowak

7 października 1999 r. W 2002r. dokonał wielkim wysiłkiem remontu trzech kopuł . Stolarkę wymienili górale a blachę miedzianą położył miejscowy dekarz Marian Ciszewski z synami. W 2004 r .wymieniono okna na piękne witraże

       
   

 

 

 

 

 

Proboszcz ks. Stanisław Wybański jest troskliwym kustoszem Sanktuarium Skarżyckiego i wielbicielem kultu Maryjnego. Opracował i wydał publikację Nabożeństwo do Matki Bożej Skarżyckiej (1999 r.), skomponował wiele melodii pieśni Maryjnych do słów Ojca Św. Jana Pawła II

i własnych. W różnych intencjach celebrowane są nabożeństwa wieczorne przed obrazem

M. B. Skarżyckiej.
 

 

 

Z parafii pochodzą księża: Mieczysław Gerard Miśta OFM (1958), Jan Cisowski (1960), Jan Leks (1960), Antoni Turlej (1960), Andrzej Domagała (1980), Efrem Andrzej Obruśnik OFM Bern. (1982), Jan Koclęga (1991), Wojciech Wódka (1994), Lucjan, Krzysztof Janas OFM (1994), Krzysztof Dziub (1991).

 

Przy opracowania wykorzvstano: Archiwum Archidiecezjalne

w Częstochowie, parafialne w Skarżycach, Ks. Jan. Wiśniewski Diecezja Częstochowska, opis historyczny kościołów i zabytków

w dekanacie będzińskim..., zawierckim , Marjówka Opoczyńska

r I936; Katalog kościołów i duchowieństwa diecezji częstochowskiej, Częstochowa 1973, 1993 i 2000 r; ,I. Długosz Liber Beneficjorum Dioecesis Crakoviensis nune primum e codice autograpfte editus , edytor Przeździecki A., t. l -lll, Crarcovirae; .I. U. Górski Zamek ogrodzieniecki i okolica Zawiercie 1993; M. Kantor-Mirski Warowny klasztor w Mstowie. Szkic Historyczny z ilustracjami, Sosnowiec 1929

 

Zdarza się czasami, że nawet ci niezbyt wierzący napotkawszy na drodze swej wędrówki stary, pusty kościół, zostawiają tu modlitwę pełną nagromadzonych przez lata refleksji, próśb i łez. Czasem łatwiej to zrobić w takiej oddalonej od własnej codzienności świątyni, tak jak prościej jest się otworzyć przed przypadkowym człowiekiem, którego być może nigdy się już nie spotka

bottom of page